Ιστορικά στοιχεία

   Το αρχαίο Ποίτνεο η Πότναιο

Τον Αύγουστο του 1989, ο αρχαιολόγος Αθανάσιος Τζαφάλιας, επισκέφθηκε το χωριό μας και τις γύρω περιοχές για αρχαιολογικές έρευνες. Στα ΝΔ της Ελάτης, κάτω από το ρέμα, στα όρια με τους Καλογήρους, αποκάλυψε μεγάλης έκτασης ερείπια αρχαίας πόλης των κλασσικών χρόνων. Μάλλον, όπως είχε δηλώσει και ο ίδιος, επρόκειτο για το αρχαίο Ποίτνεο ή Πότναιο. Το Ποίτνεο ήταν το βασίλειο των Αιθήκων κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. έως και τους ρωμα’ι’κούς χρόνους. Τη πόλη αυτή περιέβαλε μεγάλο κάστρο, το οποίο εκτείνεται από το πλάτωμα που υπάρχει λίγο πιο κάτω από το ξωκλήσσι του Προφήτη Ηλία της Ελάτης (υψόμ. 800μ) και ως και τη θέση κατώφλι (υψόμ.700μ). Επίσης στη θέση Προφήτης Ηλίας του χωριού μας, εντοπίστηκαν λείψανα οικισμού κλασσικών – ελληνιστικών χρόνων. Στην θέση Αγία Τριάδα οι τάφοι που βρέθηκαν δηλώνουν την ύπαρξη αρχαίου νεκροταφείου ελληνιστικής – ρωμα’ι’κής εποχής. Σώζεται επίσης τμήμα τοίχου με τεράστιους ογκόλιθους.

Πηγή
Αρχαιολογική έρευνα του αρχαιολόγου Αθ.Τζαφάλια στη Θεσσαλία

 Κοσμάς ο Αιτωλός

Ο Κοσμάς ο Αιτωλός (1714 – 1779), γνωστός και ως Πατροκοσμάς, ήταν Έλληνας μοναχός της Ορθόδοξης Εκκλησίας.  Το 1776 πέρασε και από τους Καλογήρους προκειμένου να διδάξει στους κατοίκους του χωριού αλλά και να τους παρακινήσει να ιδρύσουν σχολεία, προκειμένου να αντιμετωπίσει τον αυξανόμενο τότε εξισλαμισμό των Χριστιανών στη Θεσσαλία και την Ήπειρο. Σταμάτησε στη βρύση του Δεσπότη για να ξεκουραστεί και να πιεί νερό. Στη βρύση πάνω δεξιά τοποθέτησε και έναν Σταυρό. Στην εκκλησία μας σώζεται έγγραφο σχετικά με το πέρασμα του Πατροκοσμά από το χωριό μας. Το μόνο που δεν γνωρίζουμε είναι αν ο ίδιος έχει γράψει το κείμενο αυτό ή κάποιος άλλος.

Η διοικητική εξέλιξη της κοινότητας Καλογήρων

31/08/1912
Σύσταση της κοινότητας Καλογήρων με έδρα τον οικισμό Καλόγηροι

31/08/1912
Ο οικισμός Λάντζου προσαρτάται στη κοινότητα Καλογήρων

31/08/1912
Ο οικισμός Ζιόλι προσαρτάται στη κοινότητα Καλογήρων

14/05/1928
Ο οικισμός Λάντζου της κοινότητας μετονομάζεται σε Βροντερόν

16/04/1935
Ο οικισμός Ζιόλι αποσπάται από την κοινότητα και ορίζεται έδρα της κοινότητας Ζιολίου

09/02/1966
Ο οικισμός Βροντερόν αποσπάται από την κοινότητα και ορίζεται έδρα της κοινότητας Βροντερού

04/12/1997
Η κοινότητα καταργείται και συνενούται με τον δήμο Αιθήκων

Οι Καλογερίτες στο ύψωμα 731

Πολλοί ήταν και οι τότε συγχωριανοί μας που έδωσαν το παρών στη πρώτη γραμμή με το 5ο Σύνταγμα της Ι Μεραρχίας στη μάχη του υψώματος 731. Το εν λόγω ύψωμα βρίσκεται περί τα 20 χλμ. βόρεια της Κλεισούρας. Ήταν ένα από τα ισχυρότερα ερείσματα που κατέλαβε ο Ελληνικός Στρατός κατά τους χειμερινούς αγώνες, που προηγήθηκαν, κλειδί της όλης τοποθεσίας, στον κεντρικό τομέα της Αλβανίας. Η παραμονή σε ελληνικά χέρια του υψώματος αυτού καταδίκαζε κάθε προσπάθεια των Ιταλών. Η αρχή της ιταλικής επίθεσης έγινε νωρίς το πρωί της 9ης Μαρτίου, με σφοδρή δράση του πυροβολικού με όλμους και αεροπορικό βομβαρδισμό των ελληνικών θέσεων.

Ένας τιτάνιος αγώνας διεξήχθη. Στο ύψωμα 731, καθώς και στα γειτονικά υψώματα, πολέμησαν οι άνδρες του 5ου Συντάγματος της I Μεραρχίας πού κατάγονταν κυρίως από την Καρδίτσα και τα Τρίκαλα. Στο διάστημα από 9 έως 11 Μαρτίου 1941, πενήντα Τρικαλινοί θυσιάστηκαν ηρωικά, υπερασπιζόμενοι το ύψωμα. Η τρίτη μέρα βρίσκει το 5° σύνταγμα Τρικάλων να έχει 586 άνδρες νεκρούς και τραυματίες, περίπου την μισή του δύναμη. (Απολογισμός της μάχης για τους Ιταλούς 1.000 νεκροί και 3.000 τραυματίες και για τους Έλληνες 145 νεκροί και 400 τραυματίες.)

Πρώτη απογραφή των Καλογήρων

πρώτη απογραφή του πληθυσμού, που πραγματοποιήθηκε και στο χωριό μας, μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα, οι μόνιμοι κάτοικοι ανέρχονταν στους 123, από τους οποίους οι  69 ήταν άνδρες και οι 54 γυναίκες.

Πηγή: «Yπουργείον Eσωτερικών, Πίνακες των επαρχιών Hπείρου και Θεσσαλίας κατά την απογραφήν του 1881, Aθήνα 1884″

Σχετικά με την ονομασία του χωριού μας

Πρόκειται για την πρώτη απογραφή των τιμαρίων στην περιοχή μας, μετά την εδραίωση της κυριαρχίας του Turahan το 1423, όταν εισβάλλουν τα στρατεύματα του Μουράτ Β’ υπό τον Turahan στη Θεσσαλία.

Η περιοχή εξαρτιόταν διοικητικά από την κεντρική εξουσία, αλλά αποτελούσε μια σχεδόν ανεξάρτητη ηγεμονία υπό τον γαζή Turahan ως ucbey ( ηγεμόνας παραμεθόριας-ακριτικής περιοχής). Καθώς συγκροτείται το σαντζάκι των Τρικάλων (Tirhalasancagi), το οποίο εντάσσεται διοικητικά στο Εγιαλέτι της Ρούμελης, διαιρείται στα βιλαέτια (περιφέρειες) Tirhala (Τρικάλων), Fenar (Φαναρίου) και Agrafa (Αγράφων).

Η φορολογική απογραφή διενεργήθηκε από τον διοικητικό υπάλληλο MuradBeg και τον γραμματικό του Rustem, κατά το χρονικό διάστημα από 22/12/1454 έως 10/12/1455.

Στον Κόζιακα το 1454/1455 λειτουργούσαν 16 τιμάρια του βιλαετίου Τρικάλων (Tirhala). Την ίδια περίοδο αναφέρονται 37 οικισμοί:

MegalaPorta (Μεγάλη Πόρτα), Sotira, (Σωτήρα), Tirna, (Τύρνα/Ελάτη), Lancu, (Λαντς/βροντερό),Varibob, (Βαρυμπόπη/Φήκη), Pira, (Πύρρα), Disi, (Δέση), Pirtuli, (Περτούλι), Ispiliya, (Η σπηλιά Αγράφων), Polop, (Πλοπ/Νέα Πεύκη) Vakari, (Βάκαρι), Tihayi, (Τχάϊ/Ξυλοχώρι), Kucina, (Κούτσενα/Στουρναραίικα), Vicani, (Βίτσαινα/Πετροχώρι), Markona, (αταύτιστο) Genesi, (Γενέσι), Rahova, (Ριάχοβο), Vituma, (Βυτουμάς), Niklic, (Νικλίτσι/Καλονέρι) Viradis, (Βραδέσι), EpanoViradis, (Πάνω Βραδέσι), Vetirniko, (Βετερνίκ/Νεραίδοχώρι) Borsa, (Μπούρσιανη/Νέα Ζωή), PirnagosEpano, (Επάνω Πιρλιάγκο/Χρυσομηλιά), PirnagosKato, (Κάτω Πιρλιάγκο/Γλυκομηλιά), Hutino, (Χουτιάνα), Silyo, (Τυφλοσέλι/Δροσοχώρι), Diramiji, (Δραμίζι/Κοτρώνι), Kotori, (Κότορι/Κατάφυτο) Islatina, ((Σλάτινα/Ρίζωμα) Toskes, (Τόσκεσι/Πρίνος) Gorgoviri, (Γοργογύρι), Eksilobarik, (Ξυλοπάροικο), Lepenica, (Λεπενίτσα/Πιαλεία), Porodromos, (Πρόδρομος), Kaloyoro, (Καλόγηροι), Jali, (Ζιόλη/Άγιος Προκόπιος).

Τα τιμάρια στον Κόζιακα

Θα συνεχίσουμε με την ίδια απογραφή όπου αναφέρονται πολλές λεπτομέρειες και αναλυτικά στοιχεία γύρω από τα σπίτια και τις καλλιέργειες που υπήρχαν στο χωριό μας, κατά το 1454/1455.

Θα πρέπει εδώ να τονίσουμε την ιστορία του ονόματος ΄΄Καλόγηροι΄΄ που υπάρχει εδώ και 560 χρόνια, σύμφωνα με όσα αναγράφω και δημοσιεύω παραπάνω.

το τιμάριο του χωριού μας κατά τα έτη 1454 – 1455, όπως προέκυψε από την τότε απογραφή που πραγματοποίηθηκε. Το τιμάριο το κατείχαν, σύμφωνα με την έρευνα του Γρηγόρη Στουρνάρα, ο Musa veled-i Haci Dogan και ο Sagir Iskender Kardasioglu.

Παρακάτω απεικονίζεται ο χάρτης με τους οικισμούς, καθώς και φωτογραφία από το Google Earth.

Σ αυτό το σημείο να εξηγήσουμε ότι το τιμάριο είναι αγροτική έκταση, η οποία επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας παραχωρείτο από τον σουλτάνο σε αξιωματούχους του στρατού. Το μιρί ήταν μία από τις τρεις επίσημα αναγνωρισμένες από τους Οθωμανούς μορφές γαιοκτησίας (οι άλλες δύο ήταν το μούλκι και το βακούφι). Στις περιοχές που καταλαμβάνονταν από τους Οθωμανούς, το σύνολο της έγγειας ιδιοκτησίας αποτελούσαν οι δημόσιες γαίες (μιριά). Τα τιμάρια που διανέμονταν ανήκαν στα δημόσια αυτά κτήματα. Οι τιμαριώτες δεν αποκτούσαν δικαίωμα κυριότητας, αλλά μόνο δικαίωμα χρήσης. Επιπλέον, όφειλαν να τρέφουν και να εκγυμνάζουν έναν αριθμό στρατιωτών, τους οποίους έθεταν στην υπηρεσία του σουλτάνου. Με αυτόν τον τρόπο, το δημόσιο ταμείο απαλλάχθηκε από την καταβολή μισθών στους στρατιώτες.

(Γ. Στουρνάρας – Φοροδιοικητικές ενότητες και παραγωγικοί μηχανισμοί στη Δυτική Θεσσαλία κατά την Οθωμανική περίοδο. Η περίπτωση των τιμαρίων στην περιοχή του όρους Κόζιακα)

(Στ. ΓΟΥΓΟΥΛΗΣ: Τα αφιερωτήρια των Τουραχανιδών, Λάρισα 2003 & ΣΟΦΙΑ ΛΑΪΟΥ, ΄΄Το δίκτυο των βακουφιών του ν. Τρικάλων 15^ος και 16^ος αι.)

(MELEK DELIBASI & MUZAFFER ARIKAN Άγκυρα 2001)

(Πρακτικά 9^ου Συμπόσιου Τρικαλινών Σπουδών)

*Αρθρο του Δημητρίου Ζάμπρα (ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΠΕ 11 - Δ/ΝΤΗΣ 2ου ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΟΙΧΑΛΙΑΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ)