Μία άγνωστη για εμάς τους νεότερους ιστορία, μας παρουσιάζει η ιστοσελίδα Βλάχοι.net, σχετικά με την συμβολή των Ασπροποταμιτών Βλάχων και μη, στην Ελληνική επανάσταση του 1821. Το κείμενο το οποίο σας μεταφέρουμε αναφέρεται στον αγώνα για την εθνική αποκατάσταση της Δυτικής Θεσσαλίας, τους πρωταγωνιστές αλλά και τους ηρωικούς «κλέφτες», οι οποίοι αποτέλεσαν την κύρια δύναμη αντίστασης εναντίον των Τούρκων και πρωτοστάτησαν στους αγώνες της ανεξαρτησίας μερικούς αιώνες αργότερα.
Ανάμεσα τους διακρίνεται και ένας Καλογερίτης αγωνιστής, ο Τζιτζιρίκος Μαργαρίτης. Επικεφαλής 20 ανδρών, τους οποίους μισθοδοτούσε εξ ιδίων, αγωνίστηκε υπό τον Γρ. Λιακατά ως το 1824 και κατόπιν υπό τον Χρ. Χατζηπέτρο.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Μεταξύ 1393 και 1395 οι Τούρκοι έγιναν κύριοι της Θεσσαλίας. Το 1444 οι Θεσσαλοί, με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, εξεγέρθηκαν και έδιωξαν τους Τούρκους, αλλά μετά από δύο χρόνια, το 1446, ο στρατηγός Τουραχάν Βέης επέβαλε την οριστική τουρκική κυριαρχία στη Θεσσαλία, η οποία επρόκειτο να κρατήσει πάνω από τέσσερις αιώνες. Τότε οι Τούρκοι αρχίζουν τον εποικισμό της Θεσσαλίας, κυρίως της περιοχής Λαρίσης, με «Τούρκους» από τη Μ. Ασία (Ικόνιο) και καθιστούν τα Τρίκαλα προχωρημένη στρατιωτική βάση εναντίον των ανυπότακτων κατοίκων της Πίνδου και των Αγράφων. Τότε, επίσης, οι μεγάλες πεδινές εκτάσεις έπεσαν στα χέρια των Τούρκων και δημιουργήθηκαν τα πρώτα τσιφλίκια.
Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας παρατηρείται μια φυγή των κατοίκων των πεδινών περιοχών προς τα ορεινά και δύσβατα μέρη. Τότε τα βουνά της Θεσσαλίας γέμισαν από γραφικά χωριουδάκια, που έσφυζαν από ζωή. Από αυτά ξεπήδησαν και οι ηρωικοί «κλέφτες». Ωστόσο, μετά την πρώτη θύελλα της τουρκικής κατάκτησης έχουμε και το αντίστροφο φαινόμενο, δηλαδή τις μετακινήσεις από τις ορεινές περιοχές προς τα αστικά κέντρα.
Στον αγώνα για την εθνική αποκατάσταση η Δυτική Θεσσαλία, και ιδιαίτερα η περιοχή Ασπροποτάμου είχε σημαντική συμμετοχή. Η εξέγερση του μητροπολίτη Λαρίσης-Τρίκκης Διονυσίου Β΄ το 1600 ήταν η πρώτη αξιόλογη επανάσταση του υπόδουλου Ελληνισμού. Οι Τρικαλινοί έλαβαν μέρος στα Ορλωφικά και πλήρωσαν με βαρύ φόρο αίματος την κίνησή τους αυτή. Το 1808 σημειώνεται η επανάσταση των Βλαχαβαίων στα Χάσια. Και φτάνουμε στη μεγάλη Επανάσταση του 1821, στην οποία συμμετέχει ενεργά η Θεσσαλία. Η περιοχή Ασπροποτάμου, στη Δυτική Θεσσαλία, και η Θετταλομαγνησία, στην Ανατολική, έδωσαν το αγωνιστικό παρόν. Όμως μετά την αποτυχία τους οι Θεσσαλοί αγωνιστές κατεβαίνουν στη Νότια Ελλάδα και συνεχίζουν εκεί τον αγώνα. Μετά τη δημιουργία του πρώτου ελεύθερου Ελληνικού Κράτους το 1830, οι Θεσσαλοί χρειάστηκε να συνεχίσουν τους αγώνες τους για να πετύχουν και τη δική τους απελευθέρωση. Έτσι εκδηλώνεται επαναστατικό κίνημα το 1840-41 στη ΝΑ Θεσσαλία και ακολουθεί η μεγάλη Θεσσαλική Επανάσταση του 1854, η οποία, καίτοι νικηφόρα, δεν έφερε το ποθούμενο εξ αιτίας της επεμβάσεως των Μεγάλων Δυνάμεων.
Το 1866-67 έχουμε άλλη μια εξέγερση, στα Άγραφα αυτή τη φορά, για να ακολουθήσει η τελευταία επανάσταση του 1878, η οποία έφερε, ύστερα από επίπονες διαπραγματεύσεις, την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στη μητέρα Ελλάδα το 1881.
Η επανάσταση του 1821
Στις 5 Ιουλίου του 1821 κηρύσσεται η Επανάσταση στην περιοχή Ασπροποτάμου, όπου τα 67 χωριά της κατοικούνται αποκλειστικά από Έλληνες. Ονομαστοί καπεταναίοι στην περιοχή αυτή είναι ο Νικ. Στορνάρης ή Στουρνάρας, ο Αθαν. Μάνταλος, οι αδελφοί Λιακατά και ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος, ο οποίος ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία από το 1819 και είχε κατηχήσει ο ίδιος πολλούς από τους άλλους καπεταναίους. Με αρχηγό τον Νικ. Στουρνάρα οι Ασπροποταμίτες και οι άλλοι κάτοικοι της Πίνδου επαναστατούν στην Πόρτα (Πύλη), Πρεβέντα (Διάβα), Καλαμπάκα και σ᾽ όλον τον Ασπροπόταμο και καταφέρνουν μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα να ελέγχουν την περιοχή. Ετοίμασαν μάλιστα και επίθεση εναντίον των Τρικάλων αλλά προδόθηκαν από τον καπετάνιο των Αγράφων Σταμάτη Γάτσο, από τον οποίον είχαν ζητήσει βοήθεια. Ο Γάτσος έχοντας συνθηκολογήσει ο ίδιος με τους Τούρκους λίγο πριν, όχι μόνο αρνήθηκε να τους βοηθήσει αλλά όπως γράφει ο Φιλήμων, ήταν έτοιμος να χτυπήσει τους ομοεθνείς του επαναστάτες πισώπλατα, εάν επιτίθεντο εναντίον των Τρικάλων. Έτσι το σχέδιο για την κατάληψη των Τρικάλων ματαιώθηκε και η Επανάσταση άρχισε να χάνει έδαφος. Οι Τούρκοι βρήκαν την ευκαιρία και με σύγχρονη επίθεση εναντίον του Λιακατά, του Χατζηπέτρου και του Στορνάρη κατάφεραν, με μεγάλη δυσκολία βέβαια, και αφού αποκρούστηκαν στην αρχή, να διώξουν τους επαναστάτες από τις θέσεις τους στα στενά του Κλεινοβού, της Πόρτας και του Προδρόμου. Η έκβαση των επιχειρήσεων υπέρ των Τούρκων κρίθηκε στις 29 Ιουλίου 1821 με την άφιξη της τουρκικής δύναμης, η οποία είχε καταλάβει το Συρράκο και τους Καλαρρύτες, καθώς επίσης και σώματος 2.000 πεζών και ιππέων από τα Τρίκαλα. Ενωμένοι οι Τούρκοι επιτέθηκαν εναντίον του Στορνάρη στην Πόρτα, ο οποίος τους αντιμετώπισε με επιτυχία μια ολόκληρη μέρα. Επειδή όμως πολλοί άνδρες λιποτάκτησαν, αναγκάστηκε να αποσυρθεί στα λημέρια του ψηλά στη δύσβατη Πίνδο. Το κλίμα ηττοπάθειας και φόβου που κατέλαβε τους Έλληνες ύστερα από τις απανωτές αποτυχίες τους στα Άγραφα, στους Καλαρρύτες, στο Συρράκο και στην Πόρτα, οδήγησε τον Στορνάρη σε συμβιβασμό με τους εχθρούς, με τους όρους τα μεν τουρκικά στρατεύματα θα αποσύρονταν από την περιοχή Ασπροποτάμου, οι δε κάτοικοι της περιοχής θα αναλάμβαναν την υποχρέωση να πληρώνουν ετήσιο φόρο στον σουλτάνο. Ακόμα ένα άδοξο τέλος σε μια ακόμη ηρωική προσπάθεια των Θεσσαλών, να αποκτήσουν την ελευθερία τους.
Οπως προαναφέραμε στις μάχες αυτές λάμβαναν μέρος άτομα και από την υπόλοιπη περιοχή των Τρικάλων όπως τα Στουρναραίικα, το Μοσχόφυτο, το Μυρόφυλλο, τους Καλογήρους και άλλα χωριά που δεν ανήκαν στην περιοχή του Ασπροποτάμου.
Ενας από αυτούς ήταν και ο Τζιτζιρίκος Μαργαρίτης όπου οι πληροφορίες για τον ίδιο είναι λιγοστές και μετρημένες. Επικεφαλής 20 ανδρών, τους οποίους μισθοδοτούσε εξ ιδίων, αγωνίστηκε υπό τον Γρηγόριο Λιακατά ως το 1824 και κατόπιν υπό τον Χρ. Χατζηπέτρο. Εφονεύθη στο Νεόκαστρο. Την περιουσία εδήμευσε το τουρκικό κράτος, ενώ τα σπίτια και τα εργαστήριά του πυρπολήθηκαν (Α.Μ. 6490).
Ο Γρηγόριος Λιακατάς ήταν σκηνίτης Σαρακατσάνος και αρματολός Κλεινοβού. Υπήρξε εκ των ηγετών της Επαναστάσεως στον Ασπροπόταμο και ιδιαίτερα στην μάχη της Κρύας Βρύσης, μετά την καταστολή της το 1823 κατέβηκε στο Μεσολόγγι, μαζί με τον Νικ. Στουρνάρα. Σκοτώθηκε πολεμώντας στον Ντολμά στις 28 Φεβρουαρίου 1826. Εκεί μεγάλο μέρος της φρουράς ετάφη υπό τα ερείπια των προμαχώνων της θέσεως αυτής, ως και ο αρχηγός στρατηγός Γρηγόριος Λιακατάς, τον οποίον «έκλαψε» όλος ο στρατός και ο λαός, γιατί εκτός των στρατιωτικών αρετών και προτερημάτων αυτού, σύμφωνα με τα ιστορικά ντοκουμέντα, ήταν και ο ωραιότερος όλων των πολεμιστών της εποχής εκείνης της λεβεντιάς και του παλικαρισμού.
Ο Χατζηπέτρος Χριστόδουλος γεννήθηκε στο Νεραϊδοχώρι το 1794. Γιος του κοτσάμπαση Γούσιου Χατζηπέτρου, υπηρετούσε ως γραμματέας του Αλή πασά στα Γιάννενα, όπου κατηχήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τα ξαδέρφια του Ι. Κωλέττη και Κων. Τουρτούρη. Μόλις κηρύχτηκε η Επανάσταση, συγκρότησε δικό του σώμα από συγγενείς και συγχωριανούς του, καθώς και άλλους Ασπροποταμίτες, το οποίο συντηρούσε εξ ιδίων. Χρήστηκε οπλαρχηγός με τους αγώνες του και εξελίχτηκε σε έναν εκ των σπουδαίων πρωτεργατών της Επαναστάσεως όχι μόνο στο Ασπροπόταμο αλλά και γενικότερα, αφού έλαβε μέρος σε όλες σχεδόν τις μάχες του Αγώνα και υπήρξε μία από τις ηρωικότερες μορφές αυτού. Στην αγκαλιά του ξεψύχησε ο Γ. Καραϊσκάκης. Πολύ σημαντική θεωρείται η συμβολή του στην άμυνα του Νεόκαστρου (Πύλου) εναντίον του Ιμπραήμ στις αρχές του 1825, όπου «επευφημισθείς δε υπό πάντων των στρατηγών, εισήλθεν εις το φρούριον και επί 70 ημέρας συνέψε μετά των εχθρών διαφόρους μάχας πεισματώδεις. Πριν όμως αναλάβη τας εαυτού δυνάμεις εκ τοιαύτης πολιορκίας, λαμβάνει επιστολάς των συναδέλφων και συναγωνιστών του Καραϊ σκάκη και Τζαβέλα να σπεύση εις συνδρομήν των πολιορκουμένων υπό του Κιουταχή, του πολιορκούντος το Μεσολόγγι». Διακρίθηκε επίσης στις μάχες της Κλεισόβας, όπου κατά την Έξοδο του Μεσολογγίου έχασε 45-50 άνδρες από τους 76 που είχε. Κατόπιν ενώθηκε με το σώμα του Καραϊσκάκη και έλαβε μέρος στις μάχες της Αράχωβας, των Αθηνών και της Πέτρας.
Στο διάστημα 1821-1823 διέθεσε για τους μισθούς των στρατιωτών του και αγορά πολεμοφοδίων 230.000 γρόσια, από το 1823 έως 1825 δαπάνησε 85.000 γρόσια. Η αξία της αρπαγείσας περιουσίας του εκτιμήθηκε στα 100.000 γρόσια, απώλεσε δε 4.000 πρόβατα και 170 αλογομούλαρα, τα οποία άρπαξαν μετά την ήττα στην Πέτρα Στουρναραίικων το 1823 ο Γώγος Μπακόλας και οι Βαλτινοί. Η δημευθείσα ακίνητη περιουσία του εκτιμήθηκε ως εξής: 120.000 γρόσια για δυο σπίτια (στο Νεραϊδοχώρι και την Πόρτα), 30.000 για τρεις μύλους, ένα μαντάνι και δύο δριστέλες, 12.000 για 80 στρέμματα αμπέλι, 50.000 για το τσιφλίκι του στο Βαθύρεμα, 30.000 για δύο μικρά τσιφλίκια στο Βαρδάρι και τη Μεσοχώρα, 20.000 για δυο μαντριά κ.ά. Συνολικά την περιουσία που έχασε ο ίδιος την υπολόγιζε σε 1.700.644 γρόσια. «Ο Χρ. Χατζηπέτρος εισήλθεν εις τον αγώνα πλουσιώτατος και μετά πεντηκονταετείς υπηρεσίας προς την πατρίδα, απήλθεν του κόσμου τούτου πένης, πενέστατος». Εκτός από την ανδρεία του ξεχώριζε για το παρουσιαστικό του και ο Γάλλος αρχαιολόγος Λεόν Εζέ τον παρομοίασε με άγαλμα του Φαρνέσιου Ηρακλή. Ο Χατζηπέτρος απεβίωσε ξαφνικά από αποπληξία στις 29 Οκτωβρίου 1869 και η κηδεία του έγινε στην Αθήνα την επομένη παρουσία πλήθους κόσμου, της κυβερνήσεως και του ίδιου του βασιλιά Γεωργίου Α΄, του οποίου υπήρξε υπασπιστής.
Ευχαριστούμε ιδιαίτερα την ιστοσελίδα vlahoi.net καθώς και τον ΔΡ. Θεόδωρο Νημά (Σχολικό σύμβουλο φιλολόγων).
Πληροφορίες αντλήθηκαν από το 9ο Συμπόσιο Ιστορίας, Λαογραφίας, Βλάχικης Παραδοσιακής Μουσικής και Χορών,
Ασπροπόταμος Τρικάλων 11-12-13 Μαΐου 2007
1. ΘΕΟΔ. Α. ΝΗΜΑΣ, Τρίκαλα – Καλαμπάκα – Μετέωρα – Πίνδος – Χάσια, Θεσαλονίκη, Αφοί Κυριακίδη, 1987, σσ. 65-66.
2. ΑΠ. Ε. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΑΠ., Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ.Α΄, Θεσσαλονίκη 1962, σσ. 274-278 * ΛΑΖ. Α. AΡΣΕΝΙΟΥ, Η Θεσσαλία στην Τουρκοκρατία, Αθήνα, Επικαιρότητα, 1984, σσ. 20-21.
3. ΑΠ. Ε. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΑΠ., ό.π., σσ. 109116 * ΘΕΟΔ. Α. ΝΗΜΑΣ, Τρίκαλα, σσ. 67-68 * ΑΧ. Γ. ΛΑΖΑΡΟΥ, “Η Θεσσαλία από τις αρχές της ως το, σ. 69 * R. I. LAWLESS, “Η οικονομία και ο χώρος της Θεσσαλίας κατά την Τουρκοκρατία”, Τρικαλινά, 1 (1981), σ. 32.
4. ΑΠ. Ε. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΑΠ., ό.π., σσ. 426-427.
5. ΑΠ. Ε. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. Γ΄, Θεσσαλονίκη 1968, σσ. 338-341.
6. ΘΕΟΔ. Α. ΝΗΜΑΣ, “Τα απελευθερωτικά κινήματα στη Θεσσαλία κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας”, στο Θεσσαλία, τ. Α΄, Θέματα Ιστορίας, Λάρισα, Ε.Τ.Ε.Δ.Κ. Θεσσαλίας, 2006, σ. 75.
7. ΑΠ. Ε. BAKAΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΑΠ., ΙΝΕ, τ.Ε΄, σσ. 456463 * ΘΕΟΔ. Α. ΝΗΜΑΣ, “Τα απελευθερωτικά κινήματα”, σσ. 76-79* ΑΡΣΕΝΙΟΥ, ό.π., σσ. 280-286, 303-352.
8. ΘΕΟΔ. Α. ΝΗΜΑΣ, “Τα απελευθερωτικά κινήματα”, σσ. 80-85.
9. ΘΕΟΔ. Α. ΝΗΜΑΣ, “Τα απελευθερωτικά κινήματα”, σσ. 85-88 * ΑΧ. Γ. ΛΑΖΑΡΟΥ, «Η διπλωματική πλευρά της απελευθερώσεως της Θεσσαλίας», Τρικαλινά, 1 (1981), σσ. 9-15.
10. Ν. Κ. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, Θεσσαλοί Αγωνιστές του 1821, Αθήνα 1980, σ. 51. Ν.Κ. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, Το αρματολίκι Ασπροποτάμου κι οι Στορναραίοι, Αθήνα, ΕΜΟΤ, 1981, σσ. 23-24.
11. ΝΙΚ. ΚΑΣΟΜΟΥΛΗΣ, Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833, τ. Α΄, Αθήνα 1939, σ. 260.
12. Ι. ΦΙΛΗΜΩΝ, Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. Δ΄, Αθήνα 1861, σ. 150 (και ανατύπωση 2003, Αθήνα, Ελεύθερη Σκέψις) * Ν. Κ. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, Θεσσαλοί Αγωνιστές, σσ. 57-58.
13. Ι. ΦΙΛΗΜΩΝ, ό.π., σσ. 150-151 * ΝΙΚ. ΚΑΣΟΜΟΥΛΗΣ, ό.π., σσ. 262-263, 325 κ.ε. * Ν. Κ. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, Θεσσαλοί Αγωνιστές, σσ. 5859 * ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΒ’, Αθήνα 1975, σσ. 161-162.
14. Για την Επανάσταση στο Ασπροπόταμο και τους Ασπροποταμίτες αγωνιστές βλ. Ν. Κ. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, Θεσσαλοί Αγωνιστές, σσ. 51-120, από όπου έχουν αντληθεί και τα σχετικά στοιχεία. Βλ. επίσης και ΑΡΧΟΝΤΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, “Ασπροποταμίτες και Τρικαλινοί αγωνιστές του 1821”, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τ. 11 (1987) 17-35
* Κ. ΣΠΑΝΟΣ, “Πέντε Ασπροποταμίτες Αγωνιστές του 1821”, Τρικαλινά, 8 (1988) 371-383 * Γ. ΛΕΛΗΣ, “354 Ασπροποταμίτες Αγωνιστές του 1821 εγκατεστημένοι στη νότια Ελλάδα το 1833”, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 44 (2003) 307-323.
15. Για τη ζωή και τη δράση του Γρηγόρη Λιακατά βλ. Ν. Κ. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, “Γρηγόρης Λιακατάς (Το λιοντάρι της Πίνδου)”, Τρικαλινά, 13 (1993) 129-170.
16. Ν. Δ. ΜΑΚΡΗΣ, Ιστορία του Μεσολογγίου, Αθήνα 1957, σ.55-56 κε. Πρβλ. ΝΙΚ. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, Θεσσαλοί Αγωνιστές , σσ. 74-75.
17. ΚΑΝ. ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ, Απομνημονεύματα, τ. Γ΄, Αθήνα 1957, σσ. 105-106.
18. Ν. Κ. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, “Γρηγόρης Λιακατάς (Το λιοντάρι της Πίνδου)”, Τρικαλινά, 13 (1993), σ. 158.
18α. Ν. Κ. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, Θεσσαλοί Ἀγωνιστές, σ. 85.
19. Για τη ζωή και τη δράση του Χρ. Χατζηπέτρου βλ. Ν. Κ. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, Τ’ Ασπροπόταμο Πίνδου και ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος, [Φ.Ι.ΛΟ.Σ. Τρικάλων Σειρά: Κείμενα και Μελέτες, αρ. 6], Θεσσαλονίκη, Αφοί Κυριακίδη, 1992.
20. ΑΝ. ΓΟΥΔΑΣ, Βίοι παράλληλοι των επί της αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών, τ. Η΄, Αθήνα 1876, σ. 299 κε. Πρβλ. Ν. Κ. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, Τ” Ασπροπόταμο …, σ. 39. Στο Νεόκαστρο, μαζί με τον Χρ. Χατζηπέτρο, αγωνίστηκαν και άλλοι Ασπροποταμίτες, τρεις από τους οποίους έπεσαν εκεί.
21. Εφ. Αλήθεια, φ. 31-10-1869.
22. LÉON HEUZEY, Οδοιπορικό στην Τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία το 1858 [Φ.Ι.ΛΟ.Σ. Τρικάλων Σειρά: Κείμενα και Μελέτες, αρ. 4], Θεσσαλονίκη, Αφοί Κυριακίδη, 1991, σ. 131: “Όταν θαυμάζαμε, με τους συναδέλφους μου στην Αθήνα, τον εντυπωσιακό υπασπιστή του βασιλιά Όθωνα, την υπέροχη στολή του παλικαριού, τους φαρδείς του ώμους, το κυρτό στήθος του και τη δυνατή κορμοστασιά του, που θύμιζε Ηρακλή Φαρνέζε”.
23. “Αι οδοί Αιόλου και Ερμού υπερπληρούντο παντός κόσμου”. Εφ. Αλήθεια, φ. 31-10-1869.
23α. Προς διερεύνηση αν πρόκειται για το ίδιο άτομο με τον Ντενατζή Παύλο που αναφέρεται παρακάτω.
24. Ειδικότερα για τον Ιωάννη Χατζηπέτρο βλ. Ν. Κ. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, “Ο Ασπροποταμίτης αγωνιστής του 1821 Γιαννάκης Χατζηπέτρος”, Τρικαλινά, 12 (1992) 79-86.
25. Α.Μ. 11519. Πρβλ. Ν.Κ. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, Θεσσαλοί Αγωνιστές, σ. 59.
26. Ό.π., σ. 59
27. Για τον Νικόλαο και τους άλλους Στουρναραίους βλ. περισσότερα στο Ν. Κ. ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, Το αρματολίκι Ασπροποτάμου κι οι Στορναραίοι, Αθήνα, ΕΜΟΤ, 1981, σ. 36 κε.
28. Βλ. ΧΡ. ΡΕΠΠΑΣ, “Τριανταέξι Θεσσαλοί στη γενική απογραφή του Ναυπλίου του 1825”, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 16 (1989) 146-147.
29. Βλ. Γ. ΛΕΛΗΣ, “354 Ασπροποταμίτες αγωνιστές του 1821 εγκατεστημένοι στη Νότια Ελλάδα το 1833”, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 44 (2003) 307-318.
